Akışkan Zeka ve Kristal Zeka Nedir?
Akışkan Zeka ve Kristal Zeka Nedir – Zeka denince iq, akıl, çoklu zeka, yaratıcı zeka vb. birçok farklı tanımla karşılaşırsınız. Bunların her biri zeka kavramını daraltan tanımlardır. Her biri zekanın bir bölümünü tanımlamaya yöneliktir. Akışkan ve kristal zeka teorisi ise temel olarak iki farklı zeka türü olduğunu öne sürer ve zeka kavramını genişletir.
Akışkan zeka, daha önce hiç karşılaşılmamış, benzersiz ve yeni durumlarda sorunları akıl yürütme, analiz, sentez ve mantık kullanma becerileriyle problem çözme yeteneğini ifade ederken, kristal zeka, geçmiş öğrenme veya deneyim yoluyla edinilen bilgiyi ve bu bilgiyi kullanma becerisini ifade etmektedir. Bir başka ifadeyle kristal zeka önceki tecrübe ve edinilen bilgilerin kullanılma becerileri iken, akışkan zeka beyninizin yepyeni şeyler üretme becerisidir de denebilir.
Teorinin babası psikolog Raymond B. Cattell olup, John Horn tarafından daha da geliştirilmiştir.
Akışkan Zeka ve Kristal Zeka
Akışkan zeka ve kristal zeka teorisi, iki farklı zeka türü olduğunu iddia etmektedir. Teori, genelleştirilmiş “Temel Zeka ve G Faktörü” olarak bilinen zeka tanımına yeni bir bakış açısı getirerek tanımı anlamlı bir şekilde genişletmektedir.
Akışkan zeka, önceden var olan bilgilere başvurmadan akıl yürütme, analiz, sentez ve mantığı kullanarak problemleri yeni durumlarda çözme yeteneğidir.
Kristal zeka ise, daha önce eğitim ve deneyim yoluyla edinilen bilgiyi kullanma veya bu bilgileri kullanarak problem çözme yeteneğidir.
Akışkan zeka yaşla birlikte azalırken, kristalize zeka ölünceye kadar artmakta veya geliştirilebilmektedir. Bilgelik, kristal zekanın en üst seviyede kullanılmasının bir göstergesidir.
Akışkan Zeka ve Kristal Zeka Teorisi
Akışkan zeka teorisi, zekanın tek bir faktöre dayandığını iddia eden genel zeka faktörü (Temel Zeka ve “G Faktörü” olarak bilinir) fikrine yepyeni bir bakış açısı getirmiştir. Bunun yerine, Cattell iki bağımsız zeka faktörü olduğunu iddia etmiştir. Bunlar “Akışkan Zeka (Fluid Intelligence = Gf)” veya “Kristal Zeka (Crystallized Intelligence = Gc)”dır.
Cattell, 1987 tarihli “Intelligence: Its Structure, Growth, and Action” adlı kitabında, akıl yürütme yeteneğini “akışkan zeka” olarak tanımlamıştır. Çünkü “akışkan zeka” neredeyse her probleme yönlendirilebilen “akışkan” bir özelliğe sahiptir.
Bunun yanında, Cattell, bilgi ve tecrübe birikimini de “kristal zeka” olarak tanımlamıştır. Çünkü bu birikim diğerlerini etkilemeden bireysel olarak değiştirilebilen belli alanlara has kristal bilgi ve tecrübe tabanlı becerileridir.
Akışkan Zeka Nedir?
Akışkan zeka, akıl yürütme, analiz ve sentez yolu ile sorunları çözme becerilerini ifade etmektedir. Akışkan zekayı kullanmak, önceden var olan herhangi bir bilgi veya tecrübeye dayanmamaktadır. Bunun yerine daha önce karşılaşılmamış yeni problemleri çözmek için mantık, örüntü tanıma, yaratıcı ve soyut düşünme becerileri kullanılmaktadır.
Matematik problemleri, yaratıcı çözümler ve bulmacalar gibi yeni, genellikle sözel olmayan görevlerle karşılaştığımızda akışkan zeka kullanılmaktadır. Akışkan zeka aynı zamanda yaratıcı süreçte çok önemli bir rol oynar. Kopyalamaktan ziyade yepyeni şeyler üretme sürecidir.
Akışkan zekasının kökleri beynin fizyolojik işleyişle ilgilidir. Bu yetenekler yaş ilerledikçe, bazen 20’li yaşlardan itibaren azalmaya başlamaktadır.
Kristal Zeka Nedir?
Kristal zeka, deneyim ve eğitim yoluyla edindiğiniz bilgi birikimini ifade etmektedir. Kristal zekayı kullandığınızda, önceden var olan bilgi ve tecrübelerinizden (veriler, gerçekler, beceriler ve okulda veya geçmiş deneyimlerden öğrendiğiniz bilgiler) faydalanırsınız.
Okuduğunu anlama veya dilbilgisi gibi konularda (sözlü testler dahil) önceden edinilmiş bilgilerin kullanılmasını gerektiren görevlerle karşılaştığınızda kristal zekayı kullanırsınız. Bilgi birikimi göz önüne alındığında, kristal zeka kişinin yaşamı boyunca korunur ve hatta artar.
Akışkan ve Kristal Zeka Birlikte Nasıl Çalışır?
Akışkan ve kristal zeka, iki farklı yetenek grubunu temsil etse de, işbirliği içinde çalışabilirler ve sıklıkla da öyle çalışırlar. Örneğin, yeni bir beste yaparken, notaları ve vuruşları anlamak ve uygulamak için kristal zekayı kullanırsınız. Notaları farklı kombinasyonlarla zevkinize veya duygu gereksinimlerinize uyacak şekilde değiştirirken akışkan zekayı kullanırsınız.
Benzer şekilde, bir matematik veya fizik sınavına girerken, formüller ve matematik bilgisi (artı, eksi ve karekök işaretlerinin anlamı gibi) kristal zekadan gelir. Karmaşık bir sorunu çözmek ve yeni şeyler üretmek için bir strateji geliştirme yeteneği ise akışkan zekanın ürünüdür.
Akışkan zeka genellikle yeni şeyler öğrenirken kullanılır. Yeni bir konu ile karşılaştığınızda, malzemeyi mantık ve analiz yoluyla anlamak için akışkan zekanızı kullanırsınız. Materyali anladığınızda, bilgi kristal zekaya dönüşür ve bu bilgi uzun süreli belleğe kaydedilir.
